سابقه تاریخی آیین نامه های عفو

بنیاد عفو ا شاید بتوان یکی از قدیمی ترین بنیاد های حقوق کیفری در ایران دانست که حتی سابقه تاریخی آن را به زمان کوروش نسبت داده اند.

در کتاب های تاریخ باستان ایران آمده که کووش کبیر پس از تسخیر بابل اعلام عفو عمومی نمود.

در قسمتی از وصیت نامه داریوش کبیر نیز خطاب به فرزندش خشایار شاه امده:عفو و دوستی را فراموش مکن و بدان بعد از عدالت،برجسته ترین صفت پادشاهان عفو است و سخاوت .ولی عفو فقط باید موقعی باشد که کسی نسبت به تو خطایی کرده باشد

و اگر به دیگری خطایی کرده باشد و تو عفو کنی ظلم کرده ای زیرا،حق دیگران را پایمال نموده ای.سابقه تقنینی نهاد عفو به صورت مدون و امروزی در حقوق کیفری ایران پیش از انقلاب اسلامی به قانون مجازات عمومی مصوب 1304 باز میگردد.

مطابق ماده 43 این قانون:هیچ جنایت و جنحه ای را نمیتوان عفو نمود یا مجازات ان را تخفیف داد مگر در مواردی که قانون آن را عفو دانسته یا در مجازات آن تخفیفی داده است.

همچنین ماده 54 این قانون به عفو عمومی و ماده 55 به عفو خصوصی اختصاص داده شده بود.

قانون مجازات عمومی اصلاحی سال 1352نیز در فصل دهم با عنوان (اعاده حیثیت)ماده 55 و 56 را به عفو اختصاص داده بود.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی،اصل 110 قانون اساسی مصوب سال 58 که به وظایف و اختیارات رهبر پرداخته بود،دربند 6 به موضوع عفو اشاره می نمود.

به موجب این بند (عفو یا تخفیف مجازات محکومین در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد دیوان عالی کشور)با مقام رهبری است.

این موضوع در ماده 38 قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 61 نیز عینا تکرار شده بود.

پس از اصلاح قانون اساسی در سال 68 طبق بند 11 اصل 110 ،پیشنهاد عفو یا تخفیف مجازات محومین در حدود موازین اسلامی پس از پیشنهاد رئیس قوه قضائیه توسط مقام معظم هبری انجام می پذیرد.قانون مجازات اسلامی مصوب 70 نیز با اندک تغییری همین مفهوم را در ماده 24 لحاظ نموده است.

اولین آیین نامه در خصوص عفو محکومین تحت عنوان آیین نامه کمیسیون عفو و بخشودگی در تاریخ 28 مهر 24 در هشت ماده به تصویب وزارت دادگستری رسید.

تدوین کنندگان این آیین نامه مناسبت های خاصی را برای تشکیل کمیسیون عفو در نظر نگرفته بودند بلکه تنها در اجرای ماده 55 قانون مجازات عمومی پیش بینی شده بود که هر چهار ماه یک مرتبه تحت نظر ریاست اداره حقوقی وزارت دادگستری ،کمیسیونی مرکب از

الف)دادستان استان ب ) دادستان دیوان کیفر ج)دادستان شهدستان د )نماینده وزارت جنگ ه)رئیس زندان شهربانی تشکیل می مشود.

ماده اول این آیین نامه نخستین بار در آذر سال 42 مورد اصلاح قرار گرفت و برای اولین بار جهت تشکیل کمیسیون عفو ،چهار مناسبت پیش بینی گردید که عبارت بود از :

الف ) اغاز سال

ب)پایان سه ماه اول سال

ج)ولادت شاه ایران

د)سالروز اعلامیه جهانی حقوق بشر

یک سال بعد در 28 شهریور 1343 آیین نامه دیگری تحت عنوان آیین نامه کمیسیون عفو بخشودگی به تصویب وزیر دادگستری وقت رسید.

در این ایین نامه که در هجده ماده تنظیم گردیده مقرر شده بود که هر چهار سال به مناسبت های ذیل کمیسیونی تحت نظر رئیس اداره فنی دادگستری مرکب از دادستان استان مرکز و دادستان دیوان کیفر کارکنان دولت و دادستان شهرستان تهران و نماینده وزارت جنگ (با حداقل درجه سرهنگی ) و رئیس اداره زندان تشکیل گردد.

الف) عید نوروز

ب)قیام ملی بیست و هشتم مرداد

ج)ولادت شاه

د)سالروز اعلام جهانی حقوق بشر 19 آذر ماه

این آیین نامه در 23/4/54 مجددا با اصلاحانی این بار دز سیزده ماده به تصویب وزیر دادگستری وقت رسید و تا زمان انقلاب اسلامی ایران مورد اجرا قرار می گرفت.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران نهاد عفو همچنان مورد توجه مقنن قرار داشت اما این بار توجه به منابع اسلام نیز مورد تاکید قرار می گرفت.

به این سان آیین نامه عفو و بخشودگی پس از انقلاب در چهارده ماده در مورخ 21/2/59 به تصویب شورای سرپرستی وزارت دادگستری رسید.

علی رغم گذشت حدود دو سال از انقلاب اسلامی به دیلی آن که قانون مجازات اسلامی به تصویب نرسیده بود ، برابر ماده یک این آیین نامه، در اجرای ماده 56 قانون مجازات عمومی دایر بر تخفیف یا تبدیل کیفر جرائم غیر سیاسی به ترتیب زیرین مواعدی برای عفو در نظر گرفته شد:

الف)به مناسبت عید نوروز و آغاز سال

ب)22 بهمن

ج)12 فروردین سال روز تاسیس جمهوری اسلامی ایران

د)مبعث رسول اکرم 27 رجب المرجب

ه)15 شهبان

و)عید قربان

ز)به مناسبت سالروز جهانی حقوق بشر

عمر این آیین نامه تنها نه ماه دوام داشت زیرا،در مورخ 6/11/95 آیین نامه جدیدی در چهارده ماده به تصویب شورای عالی قضایی (سابق)رسید.در ماده یک آیین نامه آمده بود که در اجرای بند 6 از اصل 110 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به مناسبت های زیر محکومین با لحاظ شرایط آیین نامه مورد عفو قرار می گیرند.

الف)مبعث رسیول اکرم

ب)عید فطر

ج)عید قربان

د)میلاد پیامبر

ه)عید غدیر

و)جشن پانزدهم شعبان

ز)22 بهمن روز پیروزی انقلاب اسلامی

ح)12 فرورین سالروز تاسیس جمهوری اسلامی

ط)به مناسبت عید نوروز

نکته قابل تامل در خصوص این آیین نامه این بود که

اولا:در اجرای بند 6 از اصل 110 قانون اساسی تنظیم شده بود و

ثانیا : سالروز صدور اعلامیه جهانی حقوق بشر به عنوان یک روز بین المللی از مناسبت های تشکیل کمیسیون عفو حذف گردید و در عوض مناسبت های اسلامی بیشتری به آن افزوده شد.

از این تاریخ تا کنون آیین نامه عفو پنج مرنبه مورد اصلاحات قرار گرفته که عبارت اند از:

1-آیین نامه مورخ 20/11/69 مصوب رئیس قوه قضاییه
2-آیین نامه مورخ 16/12/71 مصوب رئیس قوه قضاییه
3-آیین نامه مورخ 19/9/73 پیشنهاد قوه قضاییه و مصوب مقام رهبری
4-آیین نامه مورخ 16/5/87 مصوب رئیس قوه قضاییه
5- آیین نامه مورخ 12/9/87 مصوب رئیس قوه قضاییه

برای اطلاعات بیشتر و تماس با وکیل خوب در مشهد با شماره تلفن های دادپلاس در تماس باشید