خیار غبن

خیار غبن:

خیار غبن یکی از خیارات است که در ماده ۳۹۶ قانون مدنی ذکر شده است: «اختیار فسخ معامله برای کسی که دچار غبن فاحش شده‌است.» به این معنی که اگر خریدار ببیند که در اثر انجام این معامله متضرر شده و این ضرر فاحش است، بر اساس قانون امکان فسخ آن قرارداد را دارد. مانند موردی که یک شخص خانه خود را بسیار ارزان فروخته باشد.

در واقع برای تشخیص میزان غبن و ضرر در معامله ، شرایط قرارداد باید بررسی و در نظر گرفته شود.
خیار غبن محدود به یکی از طرفین قرارداد نیست، هر دو طرف معامله می‌توانند دچار غبن شوند.
می‌توان گفت خیار غبن شامل حال هر دو طرف قرارداد می‌شود و باید برای فروشنده و خریدار اختیار فسخ قرارداد، یکسان در نظر گرفته شود.
بر اساس قانون خیار غبن از اختیارات فوری طرفین در هر معامله است.
در ماده 419 قانون مدنی ذکر شده است که شرایط معامله بر تعیین میزان غبن تاثیر دارد.

شخص متضرر، چه فروشنده باشد چه خریدار، باید بعد از اینکه متوجه ضرر در معامله شد، طی یک مدت زمان معقول عرف، که مغایر با قوانین ذکرشده در قانون و مفاد قرارداد نباشد، نسبت به شرایط خیار غبن اقدام کند.

غبن مفهومی است کلی که در متون قانونی تقسیم بندی نشده مع الوصف در جهت سهولت دریافت مطالب آنرا به اقسام زیر تقسیم نموده اند:

غبن جزئی آن است که اساساً فاقد اهمیت باشد مانند اینکه شما ملکی را مثلا با 5% کمتر یا بیشتر از قیمت روز معامله کنید.

غبن فاحش و آن غبنی است که عرفاً قابل مسامحه و گذشت نباشد.در قانون قدیم ضابطه اختلاف قیمت 20% بود ولیکن امروزه در برابر قانون به عرف واگذار شده است و ماده 417 اصلاحی قانون مدنی مقرر داشته است :«غبن در صورتی فاحش است که عرفاً قابل مسامحه نباشد.» نظر به اینکه اصل بر لزوم قرار داد است مدعی غبن باید فاحش بودن آن را ثابت کند و در صورت بروز اختلاف قضات، با بررسی جمیع جوانب و وضعیت مالی طرفین قرارداد و شرایط انعقاد معامله و … تشخیص می دهند که غبن فاحش است یا خیر. که در همین رابطه ماده 419 قانون مذکور مقرر میدارد:«در تعیین مقدار غبن شرایط معامله نیز باید منظور گردد.»

غبن احفش و آن غبنی است که تفاوت قیمت و میزان غبن در محدوده غبن فاحش نبوده بلکه اختلاف قیمت چندین برابری است و متعارف شده که اگر کسی غبن را ساقط کرده باشد شامل غبن فاحش نمی شود فلذا در هنگام تنظیم قرارداد و در مقام اسقاط این خیار قید می شود.

تأخير در اجراي خيار

خيار غبن يك خيار فوري است و بايد بعد از علم به آن ، آنرا اجرا كرد وتأخير موجب سقوط خيار غبن مي شود ماده 420 قانون مدني مقرر مي دارد : « خيار غبن بعد از علم به آن فوري است » ولي تا چه زماني بايد اين خيار را اجرا كند ؟ به عبارت ديگر مهلت اجراي آن تا چه زماني است ؟ «خيار غبن از خيارات فوري است و مغبون بعد از آگاهي از غبن مي بايست ظرف مدت معقولي كه از نظر عرف [34] مغاير با فورّيت نباشد اقدام به اعمال خيار نمايد و گذشت زمان باوصف آگاهي از غبن موجب سقوط خيار غبن مي گردد» . [35]

شيخ انصاري در مكاسب آورده : « اختلف اصحابنا في كون هذا الخيار علي الفور او التراخي علي قولين :…» [36] ( اصحاب ما در اينكه آيا اين خيار-غبن- فوري است يا نه اختلاف كرده اند ). كه در ادامه بعد از بحث هاي فراوان و استدلال هاي آن قائل به فوريت خيار غبن مي شوند ولي مي فرمايند كه اين فوريت بايد طوري باشد كه موجب ضرر نشود اگر ادعاي جهل به خيار شد بهتر است كه قبول شود .

اِسقاط ضمن عقد

مي توان در ضمن عقد سقوط خيار غبن را مانند ساير خيارات شرط كرد : «خيار غبن را مي توان ضمن عقد ساقط نمود ولي اگر مغبون بتواند اثبات كند كه منظور از اِسقاط غبن تفاوت قيمت تاحد مشخصي بوده در حالي كه تفاوت ارزش بيش از حد مورد نظر مي باشد خيار غبن دوباره براي او ايجاد مي گردد» [37]

نكته : در صورتي كه خيار غبن به ميزان فاحش هنگام عقد ساقط شود و پس از معامله معلوم شود كه غبن افحش بود مغبون حق فسخ معامله را خواهد داشت به اين دليل در دفاتر اسناد رسمي هنگام ثبت معاملات به منظور مسدود كردن هرگونه راهي جهت انحلال به روش گذشته قيد مي شود با اِسقاط كافه اختيارات ولو خيار غبن فاحشاً كان او افحش . [38]

علم به قيمت اصلي هنگام معامله

بديهي است چنانچه مغبون در حين عقد از ارزش واقعي مال مطلع باشد ادعاي غبن او پس از معامله قابل پذيرش نيست : « در صورتي كه مغبون هنگام معامله از قيمت مورد معامله باخبر بوده و با اين حال معامله كرده خيار غبن نخواهد داشت زيرا با آگاهي برقيمت حقيقي مورد معامله خود اقدام به ضرر خويش كرده و غبن در اين مورد منتفي است » [39] در همين مورد ماده 418 قانون مدني مقررمي دارد كه : « اگر مغبون در حين معامله ، عالم به قيمت عادله بوده است خيار فسخ نخواهد داشت » .

برای دریافت مشاوره با بهترین وکیل مشهد کافیست با شماره تلفن دادپلاس در تماس باشید