بر اساس ماده 35 قانون مدنی، تصرف در زمینه حقوقی همان “سلطه و اقتداری است که شخص برمال دارد، خواه مستقیم، خواه به واسطه دیگری.”

لذا هرشخصی قدرت و اختیار اجرای حق در مال خود را دارد، بنابراین اگرشخص دیگری این قدرت و اختیار تصرف را از صاحب حق سلب کند، سه حالت متصور می‌باشد:

• تصرف عدوانی
• ایجاد مزاحمت
• ممانعت از حق

در هر کدام از موارد بالا بسته به نوع دعوای ایجاد شده و شرایط آن میتوان با طرح دعوای کیفری علیه طرف مقابل ، زمینه بازگشت حق به خود را فراهم نمود ، البته نظر به پاره ای شرایط گاهی هر کدام از این دعاوی کیفری قابلیت تبدیل به دعوای حقوقی را نیز دارا میباشند.

انواع تصرف در زمینه حقوقی

تصرف عدوانی

از نظر حقوق مدنی عبارت است از اینكه مالی اعم از منقول یا غیر منقول تحت اختیار كسی باشد و او بتواند نسبت به آن مال در حدود قانون یا عدوان تصمیم بگیرد.

پس این تعریف تصرف عدوانی با ید فقهی رابطه‌ی نزدیكی دارد و ید عبارت است از سلطه‌ و اقتدار شخص بر شئ به گونه‌ای كه عرفاً آن شئ در اختیار و استیلای او باشد و بتواند هرگونه تصرف و تغییری در آن به عمل آورد.

ید چارچوب مشخص و محدودی ندارد بلكه عامل اصلی در تشخیص آن عرف است و مفاد قاعده این است كه استیلا و سلطه فرد بر شئ،مثبت مالكیت آن شخص است مگر اینكه خلاف آن ثابت شود و طبق ماده‌ی ۳۵ ق.م تصرف به عنوان مالكیت دلیل مالكیت است مگر اینكه خلاف آن ثابت شود.

و در ماده ۳۱ ق.م كه هیچ مالی را از تصرف صاحب آن نمی‌توان بیرون كرد مگر به حكم قانون.

پس هیچ كس حق ندارد مالی را كه در تصرف و اختیار دیگری است به نحو عدوان و ستم تصاحب و تصرف نماید مگر اینكه به طور قانونی این كار را انجام دهد و نمی‌تواند به وسیله‌ی قدرت شخصی، آن را از تصرف متصرف خارج سازد در غیر اینصورت غاصب محسوب می‌شود و به عنوان متصرف عدوان تحت پیگرد قرار می‌گیرد.

قانون مدنی مضخص نكرده كه تصرف شخص درمال  باید مستقیم و بالمبا شره باشد یا اعم از بالمبا شره و با واسطه، ولی این نكته در آیین دادرسی مدنی مصوب ۱۳۱۸ تفسیر شده بود و ماده‌ی ۷۴۵ آن قانون مقرر می‌داشت.

تصرف عدوانی اعم است از اینكه بالمبا شره باشد یا به واسطه مانند تصرف قیم و وكیل ومباشر از طرفی حقوقی زا كه افراد در ملك یا مال دیگری دارند باید همه به آن حقوق احترام قائل شوند مانند حق ارتفاق كه مورد حمایت ق.م در ماده‌های ۹۵ ،۹۷، ۱۲۴ قرار گرفته است و اگر احیاناً حقوق این افراد ذیحق مورد ممانعت یا مزاحمت قرار گیرد دستگاه قضایی و ضابطان سریعاً با مزاحم یا ممانع برخورد قانونی لازم را لحاظ می‌كنند كه منابع این قوانین در این گونه موارد قانون مدنی(۱۳۹-۲۹)،آیین دادرسی(۱۵۸-۱۷۷) و حقوق جزا(۶۹۳-۶۹۲-۶۹۱-۶۹۰) می‌باشند.

تعریف ایجاد مزاحمت:حالتی است که شخص مزاحم بدون آنکه مال را از تصرف مالک خارج کند، برای تصرفات او ایجاد مزاحمت می کند.

برای مثال شخصی با ریختن نخاله های ساختمانی جلوی در ورودی منزل همسایه، نگذارد صاحب منزل وارد خانه خود شود.

تعریف ممانعت از حق:در این حالت شخص مانع از آن می شود که صاحب حق بتواند از حق خود استفاده نماید.

برای مثال شخصی حق عبور از زمین دیگری (حق ارتفاق) یا حق استفاده از مجرای آبی ملک او را دارد ولی ان شخص جلوی آب را گرفته و نمی گذارد عبور کند.

شاید از روی عرف بتوان این عمل را نوعی مزاحمت دانست ولی از حیث قانون این عمل ممانعت از حق است.

اشنایی با تفاوت های دو نوع از تصرف در زمینه حقوقی:

تفاوت دعاوی مزاحمت و ممانعت از حق:

در دعوای مزاحمت، مزاحم نسبت به استفاده از مال که در تصرف دیگری است خلل ایجاد می کند در حالی که در ممانعت از حق بدون آنکه مزاحم استفاده از عین مال شود فقط مانع استفاده وی از حق عبور یا حق استفاده از مجرای اب و … می شود.

نکات مربوط به دعوای حقوقی رفع تصرف عدوانی:

هرگاه شخصی متصرف ملکی باشد و دیگری بدون مجوز قانونی ملک را به تصرف خود درآورد. متصرف قبلی می تواند با مراجعه به دادگاه حقوقی رفع تصرف عدوانی متصرف جدید را خواسته و نسبت به بازپس گیری ملک خود از وی اقدام نماید.

یکی از ویژگی های مهمی که در خصوص دعاوی حقوقی رفع تصرف عدوانی می تواند مورد توجه قرار گیرد، این است که خواهان دعوا نیازی به اثبات مالکیت خود نداشته و تنها با اثبات تصرف قبلی در ملک می تواند اقدام به طرح دعوا علیه متصرف عدوانی کند.

البته مدت زمان تصرف سابق خواهان باید به اندازه ای باشد که او در عرف متصرف شناخته شود و این مدت بنا بر نظر قاضی و عرف می تواند متفاوت باشد.(قانون آیین دادرسی مدنی سابق این مدت زمان را یک سال معین کرده بود.)

اگر متصرف عدوانی، مالک ملک بوده و برای احقاق حق خود اقدام به تصرف عدوانی ملک کرده باشد، قانون این اجازه را به متصرف قبلی ملک که هنوز مالکیتش ثابت نشده، داده است تا با طرح دعوا و اثبات تصرف قبلی خود، رفع تصرف عدوانی را از دادگاه درخواست کند.

در ادامه چند نکته مهم درباره تصرف در زمینه حقوقی را بیان میکنیم

نکات مربوط به دعوای کیفری رفع تصرف عدوانی:

جرم تصرف عدوانی اقدام به تصرف غیرقانونی املاک متعلق به دیگران است خواه با جبر و قهر و غلبه و یا بدون این عوامل.

تصرف عدوانی شامل هر اقدامی می شود که مالکیت ملک را به خطر می اندازد لذا هر اقدامی که تسلط یا استیفای مالک از ملک خود را با محدودیت یا خطر رو به رو کند، مصداق تصرف بوده؛ این تصرف ممکن است با ایجاد آثار تصرف و یا بدون ایجاد آثار تصرف باشد.

برای پذیرش دعوای کیفری تصرف عدوانی دو شرط اساسی وجود دارد:

نخست اینکه مال باید مال غیرمنقول باشد و دوم اینکه متصرف یا مدعی، مالک ملک باشد؛ واضح است راضی نبودن مالک یا صاحب حق از تصرف نیز در این خصوص یکی از شرایط است.

برای دریافت وکیل در زمینه تصرف در زمینه حقوقی میتوانید با شماره های دادپلاس در تماس باشید